احوالپرسی نیاز محیط‌زیست گیلان برای تداوم حیات

شانزدهم خرداد همزمان با آغاز هفته محیط زیست را شاید بهترین فرصت دانست تا از خود بپرسیم که حال طبیعت و داشته هایمان چطور است و با وجود پذیرایی مهربان محیط زیست از جوامع انسانی ما با این سرمایه های حساس و زخم خورده بخصوص محیط زیست آسیب پذیر گیلان چه کرده ایم؟

طبیعت میراثیست برای زندگی و شانزدهم خرداد ماه آغاز هفته محیط زیست میتواند هشداری باشد تا با نگاه واقع گرایانه از خود بپرسیم با دخالت،خودخواهی ، بهره وری نامعقول ،عدم آینده نگری و مدیریت ناصحیح چه بر سر زیست بوم طبیعی مان آورده ایم؟

چنان دغدغه زیست محیطی بر تار و پود آگاهان رخنه کرده است که علی نصیریان هنرمند پیشکسوت و محبوب سینمای ایران در سریال نمایش خانگی ” مهمونی” بعنوان میهمان در قسمتی از این برنامه حاضر می شود و در دغدغه زیست محیطی برای اینکه یادآور شود محیط زیست تنها متعلق به نسل امروز نیست ” آب زلال ” و “هوای خوب” را یکی از عبارات خوشایند ذهنش عنوان می کند.
نصیریان در گفت و گو با ایرج طهماسب می گوید : این واژگان خوشایند با محیط زیستمان در ارتباط است اما متاسفانه زمانه بگونه ای است که نماد بارز “یکی بر سر شاخ، بُن می بُرید “شده است؛ و ضدیت با کره زمین و تخریب کره زمین را عباراتی می داند که تنفرش را بر می انگیزد و در تجسم خیال انگیزش با واژه ها ،جنگل و رودخانه ای زلال را تصور می کند که همواره از عوامل آرامش برانگیز انسان است و می بایست پاس داشته و نگهداری شود.

زیست بومی که قرن ها و از دیرباز گذشتگانمان در آن همدلانه زیسته اند، امروز میزبان خبرهای ناخوش زیست محیطی است؛ نه از خشم طبیعت بلکه از زیاده خواهی انسان مدرن، انسانی که تیشه بر دست گرفته و آگاه و ناآگاه به جان ریشه طبیعت افتاده است.

کشف ۲ هزار و ۵۳۵ عدد بال کوسه های درحال انقراض توسط ماموران دریابانی جزیره کیش گرفته، تا از بین رفتن توله یوزهای ایرانی ، تا تلف شدن پلنگ‌های قائمشهر و کهگیلویه و بویر احمد تا شهادت ۲ تَن از حافظان محیط زیست (محیط بان محمد فرهمند و همیار محیط زیست، رضا بهرام پور) و مجروح شدن یکی دیگر از حافظان انفال الهی (همیار محیط زیست، علی اسدی) در استان فارس ، پسماند سراوان ،خشکسالی ، گرد و غبار ، آلودگی هوا و چه بسیار دیگر .

هوا، آب، خاک، گونه‌های گیاهی، حیات وحش و هر آنچه که محیط زیست را می سازد امروز دچار چالش‌های فراوانی شده است و رفع آنها که برای ادامه حیات ضروری است در گرو بازنگری رفتارها و روش های توسعه و روی آوری به توسعه پایدار دور از تخریب، بازآفرینی و ترمیم طبیعت دارد.

متاسفانه روح دردمند فضای زیست محیطی گیلان نیز در میان ناخشنودی و بدخبرهای هر روزه آشفته تر می شود، بارزترینش ظلمی است که پسماندهای فاضلاب بر پیکره طبیعت وارد می کنند از جمله در تالاب انزلی به عنوان یکی از زیست ‌بوم‌های ارزشمند جهان که از ۴۶ سال قبل در کنوانسیون بین‌المللی رامسر به ثبت رسید و طی سال‌های اخیر با دست اندازی‌ها و مشکلات مکرر انسانی و طبیعی نفسش تنگ‌تر شد و یکی از مهم‌ترین این آلام‌ ورود انواع فاضلاب است که چون تیغی گلویش را خراشیده است.

رسوبات و فاضلاب‌های صنعتی، خانگی، بیمارستانی، ضایعات کشتارگاهی، سموم کشاورزی، پسماندها و نخاله‌ها، گیاهان مهاجمی چون آزولا و سنبل آبی، تصرف اراضی و ساخت و سازها در حریم تالاب، آتش‌زدن نیزارها با هدف تصرف و انتقال آلودگی از دریا و کاهش میزان آب موجود تالاب، زخم هایی است که طی چند دهه اخیر هر بار پیکره تالاب بین المللی انزلی را می خراشد.

همین زخم ها بود که موجب شد تالاب انزلی با ۵۲ گونه انواع ماهی، صدها گونه گیاهی و اکوسیستم کم نظیر با محدوده ۲۰ هزار هکتاری سال ۱۹۹۳میلادی در زمره تالاب‌های در معرض خطر نابودی (فهرست مونترو) قرار گیرد و تلاش‌ها برای خروج آن از این فهرست آغاز شد و البته مدیران نیز در اقداماتی گاه بی گاه نظر و تلاش برای بهبود وضعیت تالاب دارند.

نمایی از محیط زیست گیلان  

سرپرست اداره کل محیط زیست گیلان احوال زیست طبیعت استان را در سخنرانی پیش از خطبه های نمازجمعه چنین تشریح می کند: گیلان یکی از کوچکترین استانهای ایران است که ۹دهم از مساحت کل کشور را تشکیل می دهد، همین استان کوچک از پُرتراکم ترین استان های کشور است ، سومین استان پر تراکم بعد از تهران و البرز که ۳۴ درصد استان جلگه و مابقی کوهپایه یا کوهستان است و بخش اعظم جمعیت در جلگه سکونت دارند.

رضا زمانی می افزاید: گیلان دارای پتانسیل های ملی و جهانی است؛ ۶۰ گونه پستاندار چون پلنگ،شوکا (گوزن مینیاتوری ) خرس قهوه ای و فک بخشی از تنوع زیستی استان است ؛ پرندگان یکی از مهمترین شاخص های حیات وحش در دنیاست تعداد ۵۳۳ گونه پرنده در ایران داریم ۶۰ درصد از پرندگان کشور در گیلان مشاهده می شود و ۲۰ ایستگاه تالابی و سه تالاب مهم بین المللی تالاب انزلی ،پارک ملی بوجاق و امیرکلایه است.

وی ادامه می دهد: بخشی از معروفترین جنگل های دنیا جنگل های هیرکانی یا جنگل های باستانی است که بخشی از آنها در گیلان است و به ثبت جهانی رسیده است .

این مسئول زیست محیطی در بخش دیگری از سخنانش ؛گیلان را با تولید روزانه دو تا دو هزار و ۵۰۰ تن بطور روزانه پسماند یکی از بزرگترین تولید کننده های پسماند کشور عنوان می کند و بیان می کند: درحال حاضر ده ها مرکز رسمی زباله و مراکز غیر رسمی دفن زباله داریم ولی عمده آن مرکز دفن سراوان است که یک میلیون تن زباله از گذشته و روزی بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تن زباله ورودی به سراوان است که متاسفانه شیرابه آن وارد طبیعت و وارد انهار می شود و از طریق رودخانه زرجوب و گوهر رود به تالاب انزلی و وارد زندگی ما می شود.
زمانی، چالش پر مخاطره دوم گیلان را فاضلاب ها عنوان می کند و می گوید: با توجه به طبیعت گیلان و شرایط خاصی که داریم و بالابودن آب سفره های زیر زمینی نه جایی برای دفن زباله داریم و نه دفع فاضلاب؛ ۸۲ درصد کل فاضلاب های خانگی گیلان یا وارد انهار یا مناطق طبیعی یا وارد طبیعت می شود.

سرپرست اداره کل محیط زیست گیلان تالاب های استان را از ارزشمندترین منابع طبیعی گیلان عنوان می کند و معتقد است: این تالاب ها زیستگاه صدها هزار پرنده هستند و ثابت شده که در کنترل بیماری، سیل  و فرسایش خاک تاثیر گذار هستند.

زمانی می گوید: تالاب انزلی با مشکلاتی مانند وارد شدن رسوب و فرسایش از بالا دست و از حوزه آبخیز حدود ۶۰۰ هزار تن سالیانه رسوب وارد تالاب انزلی می شود و عدم مدیریت صحیح زباله در روستاها که روزانه ۱۵ تن زباله را وارد  تالاب می کند و گونه های مهاجم نیازمند به همت جدی برای حفظ تالاب ارزشمند است .
وی ،کنترل فاضلاب های خانگی را به عهده آب و فاضلاب های شهری و روستایی می داند که در قبض پرداختی بهای آب خانوار بخشی به عنوان بهای فاضلاب قید شده است.

طبیعت گیلان ،حساس و شکننده‌ 
کارشناسان زیست محیطی تخریب بخش‌های زیادی از اراضی جنگلی، تصرف و ایجاد کاربری‌های مسکونی غیرقانونی، تخریب زیستگاه‌های آبزیان در رودخانه‌ها و مناطق مجاور ساحل و درنتیجه کاهش جمعیت آبزیان و در معرض خطر انقراض قرارگرفتن برخی از گونه‌ها ،عدم مدیریت مناسب پسماند، و عملکرد ضعیف در ایجاد و بهره‌ برداری از کارخانه‌های بازیافت زباله‌ها و زباله‌سوز و عدم توجه به استانداردهای ایجاد لندفیل(فضای ایزوله جهت دفن پسماند به مدت طولانی) دفن زباله و تخلیه حجم قابل توجهی از شیرابه‌ها به منابع آب‌های سطحی را از رئوس مخاطرات زیست محیطی استان گیلان می دانند.

آنان معتقدند، شرایط خاص اقلیمی و طبیعت حساس و شکننده‌ گیلان، به واسطه خطرات ناشی از منابع مختلف آلودگی شهری، صنعتی، کشاورزی و به طور کل انسانی آسیب های جدی بر پهنه‌های خشکی و آبی این استان وارد می‌شود، به علاوه اینکه عدم توسعه مناسب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب و تخلیه حجم بالایی از فاضلاب‌ها به منابع آب سطحی که در نهایت وارد تالاب انزلی و دریای خزر شده است، شرایط نامطلوبی را از نظر آلودگی بر جوامع انسانی و نیز آبزیان گیلان بوجود آورد.

به گفته بسیاری از متخصصان حوزه محیط زیست، برداشت بی رویه و در نتیجه تخریب فزاینده رودخانه‌ها، خسارت به سازه‌های احداث شده و تخریب اراضی کشاورزی مجاور آن‌ها ، عدم الزام واحدهای صنعتی به تصفیه پساب‌های خروجی و تخلیه آن‌ها به منابع آب‌های سطحی که وضعیت نامطلوبی را ایجاد کرده است و کم‌توجهی به اجرای قانون حدنگار و تصرف محدوده بستر رودخانه‌ها و پهنه‌های آبی نظیر تالاب انزلی و عدم توجه به طرح‌های جامع مدیریت آبخیزداری و مدیریت سیلاب و در نتیجه تحمیل هزینه‌های بالای خسارت ناشی از سیلاب از دیگر موارد مورد اهتمام در بحث چالش های زیست محیطی استان است.

ورود قوه قضا برای پیشگیری از جرم های زیست محیطی

حفاظت محیط زیست در قرن بیست و یکم یکی از سه پایه توسعه پایدار شناخته می‌شود و چالش های زیست محیطی همچنان در جزر و مد اقدام های نیک و بد مدیران در سالهای اخیر به جایی رسید که دغدغه علاقمندان زیست محیطی را برانگیخت و ورد کلام مدیران شد و بر همین اساس اخیراً در نشست شورای مدیریت پیشگیری از وقوع جرم، دادگستری گیلان موضوع جلوگیری از ورود پساب کارخانجات و واحدهای تولیدی، کشاورزی، صنعتی و فاضلاب های خانگی شهری و روستایی به رودخانه ها و محیط زیست گیلان را در دستور کار قرار داد.

حجت الاسلام و المسلمین حمزه خلیلی رئیس کل دادگستری گیلان در آن نشست اظهار داشت: سرمایه گذاران واحدهای تولیدی و کارخانجات موظف هستند پیش از راه اندازی واحدهای تولیدی نسبت به ساخت تصفیه خانه مطابق با استاندارد واحد خود اقدام کنند.

وی با تاکید بر لزوم نظارت بیشتر اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان افزود: آلوده کردن محیط زیست به بهانه ایجاد اشتغال به هیچ عنوان پذیرفته نیست و با واحدهای متخلف برخورد قانونی می‌شود.

با همه این احوالات روابط عمومی و امور رسانه حفاظت محیط زیست گیلان در گزارشی برنامه های گرامیداشت هفته محیط زیست ۱۴۰۱ را با شعار ” محیط زیست مردم پایه ، هوشمند و فناورانه” تشریح می کند و سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان در جریان دیدار با خبرگزاری جمهوری اسلامی مرکز گیلان(ایرنا) مردم را در بحث مدیریت پسماند همواره از مسئولان جلوتر و مطالبه آنان را جدی‌تر می داند.

رضا زمانی با بیان اینکه الگوهای مدیریت پسماند به طور زنجیره و به هم پیوسته است، افزود: اولویت این اداره کل محیط زیست در سال ۱۴۰۱ مدیریت پسماند و اجرایی کردن مطلوب آن در تمامی ابعاد است.

وی اظهار داشت: معتقدم باید در زمینه مدیریت پسماند استراتژی مدونی شکل بگیرد و سازمان حفاظت محیط زیست بعنوان ناظر بخش کوچکی از این استراتژی است؛ این دستگاه نظارت کننده و گزارش دهنده است و متاسفانه در چند دهه گذشته چون استراتژی مشخصی نداشتیم غالباً شاهد اقدامات یک سویه بوده‌ایم.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان با بیان اینکه یکی از شیوه‌های حداکثری کردن برنامه مدیریت پسماند تفکیک از مبدا است، افزود: متاسفانه وقتی که بر آموزش تاکید کردیم از دیگر نیازهای چرخه مدیریت همچون تشکلهای، برنامه ریزی و سیاست گذاری محروم بودیم؛ لذا، در این راه بخشی از اعتماد مردم سلب شده است.

به هر روی بنا به گزارش روابط عمومی اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان برنامه های هفته یاد شده با تاکید بر  شعار ” محیط زیست،دیپلماسی منطقه ای،مدیریت تغییر اقلیم،آب و مقابله با گرد و غبار “بسته شده است و پاکسازی تالاب از گیاه مهاجم سنبل آبی ، امضای تفاهم نامه همکاری با میراث فرهنگی ،برگزاری جشنواره سوسن چلچراغ در داماش رودبار همچنین تجلیل از مدیران صنایع سبز استان ،برگزاری همایش علمی به مناسبت هفته محیط زیست  با همکاری هیئت های ورزشی و امضای تفاهم نامه همکاری ادارات کل حفاظت محیط زیست و ورزش و جوانان گیلان ،برگزاری کارگاه آموزشی با موضوعات زیست محیطی و انتخاب روستای سبز(محله ی سبز) با شاخص های مدیریت پسماند از برنامه های هفته محیط زیست است.

تاریخچه روز جهانی محیط زیست به سال ۱۹۷۲ بر می ‌گردد و در آن سال برای اولین بار، سازمان ملل متحد کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد همزمان با برپایی این کنفرانس مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه ‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل UNEP ( برنامه محیط زیست سازمان ملل ) شد.

در ایران ضمن گرامیداشت روز جهانی محیط زیست هفته ای به این نام از ۱۶ تا ۲۲ خرداد ماه تعیین شده است./ایرنا